Telif Hakları Meselesi: Ya kitabımı çalarlarsa?

İlk kitabını yayımlatmak isteyen pek çok kişinin şu soruyu sorduğuna rast geliyorum: “Yayınevi, editörler veya bir başkası acaba kitabımı/fikrimi çalarlar mı? Kitabımın çalınmasını önlemek için ne yapmalıyım?” Bunun için yüzlerce sayfalık kitap taslaklarını noterde tasdik ettirmeye gidenler olduğu gibi bu masrafı göze alamayıp kitabın özetini tasdik ettirmenin de işe yarar bir yol olduğunu düşünenler mevcut. Bir de tabii internet üzerinde yer alan Tasdix benzeri dijital tasdikleme yapan sitelerden medet umanlar da var. Peki gerçekten işe yarar yöntem hangisi? Bir metni yazmış olmak o metnin telif hakkına sahip olmak için yeterli mi yoksa o eserin hukuki haklarını almak için bir onay mercisine mi başvurmak gerek?

Öncelikle şunu söylemek gerek sanırım; bir eserin telif hakkı, kural olarak (bu, istisnaları var demek) o eserin yaratıcısına aittir. Siz oturup bir kitap yazmışsanız, o kitabın “eser sahibi” sizsinizdir. Bunu sık sorulan bir soru olduğu için söylüyorum; telif hakkı dediğimiz şey, bir merciden gelecek bir onay sonucundan elde edilen bir hak değildir. Bir öyküyü, şiiri, romanı vb. siz yazdıysanız o eserin “telif haklarını almak” için bir yere başvurmanıza gerek yok.

Öte yandan iş bu kadar basit nihayete ermiyor. Telif hakkı, bir yerden alınabilecek bir şey değil ama bir gün birisi çıkıp da sizin yazdığınız romana kendi adını koyarak yayımlatmaya kalktığında eserin size ait olduğunu ispat etmeniz gerekecektir. Başta dedik, eserin sahibi onun yaratıcısıdır; ama sizin eserinizin yaratıcısı olduğunuzu nasıl kanıtlayacaksınız?

İlk akla gelen yöntem bir notere gitmek gibi mi geliyor? Notere gittiniz diyelim. Yüzlerce sayfalık romanınızın taslağını onaylattınız. Bu, her şeyden önce çok yüklü bir masraf demektir. Öte yandan, diyelim kitabınızı hırsızlayan kişi, söz konusu eseri siz noterde onaylatmazdan önce o eserin elinde bulunduğunu kanıtlayabilirse ibre ondan yana dönecektir.  Bırakın noterde tasdik ettirmeyi, yalnızca eserin falanca tarihte (sizden önce) elinde bulunduğunu ispatlaması onun kefesinin ağır basmasına sebep olur. Yani noterde eserinizi tasdik ettirmek, noterler eserlerin gerçek sahiplerini araştırmadığı için, onca masrafa rağmen, boşa çıkabilecektir. Burada kilit nokta, bir eserin elinizde daha önce bulunduğunu ispat edebilmekte.


Noterden başka bir de Tasdix gibi seçenekler var. Tasdix ve benzeri sitelerin mantığı, yarattığınız bir belgeye zaman damgası vurmalarıdır. Yani yazdığınız belgeye zaman damgası vurduğunuz tarihte o belgenin sizin elinizde olduğunu gösterirler. Tabii bunu ücretli olarak yaparlar. Şu an için 10 kontör için 50 TL, 100 kontör içinse 400 TL almaktalar. Bu da az para değil. Üstelik birisi sizin eserinizi çalıp sahiplendiği zaman etkisi noterdeki tasdik işlemiyle aynıdır. Yani birisi sizden önce eseri yarattığını ispatlayamıyorsa işe yarar. Bir başka deyişle kesin delil niteliğinde değildir.
Peki ne yapılabilir? Birisi eserinizi çaldığında önemli olan şey o eserin yaratıcısının siz olduğunu ispat edebilmek. Bunun için yapabileceğiniz en mantıklı şey, o eserin ilk önce sizin elinizde bulunduğunu kanıtlayabilmek. Noter ve Tasdix benzeri zaman damgası vuran sitelerin de telif haklarıyla ilgili davalarda işlevleri zaten bundan öteye gitmiyor. Madem amaç eserin önce sizin elinizde olduğunu ispatlamak, o zaman niçin para saçasınız ki?

Birinci yöntem çok basit. Diyelim kitabınızı tamamladınız ve yazıcıdan A4 çıktınızı aldınız. Düzgünce bir sarı zarfa koyun. Bu zarfın ağzını kapayın ve PTT aracılığıyla kendi adresinize iadeli taahütlü olarak postalayın. Posta geldikten sonra zarfı açmadan saklayın. İşte, paralar saçıp noterden onaylatılmış veya Tasdix benzeri bir siteden zaman damgası vurulmuş belgeyle birebir aynı işleve sahip bu yaptığınız. Yarın bir gün birisi cânım kitabınızı sizden önce kendi adıyla basmaya kalkarsa işte elinizde deliliniz. Dolayısıyla aynı işlem için yüzlerce lira harcamanıza gerek kalmamış oluyor. Bir başka yöntem ise çok daha basit. Yazdığınız romanın, öykü veya şiir kitabının vb. Word veya PDF formatında kendi e-posta adresinize gönderiyorsunuz. Gönderdiğiniz tarih belli olacağı için elinizde işe yarar bir delil olmuş oluyor. Bir de Tasdix muadili olan ücretsiz siteler var ki onları da es geçmemek gerek. Ekşi Sözlük yazarları swallowed arsenic’in sözlük girisinden öğrendiğim sitenin adı MyFreeCopyright. Site tamamen ücretsiz olarak belgelerinize zaman damgası vuruyor. Bence kayda değer.

Tabii bütün bunlardan sonra şunu da söylemek gerek: bütün bu saydıklarım, eserin ilk sizin elinizde bulunduğunu ispat edebilmek için uygulanan yöntemler. Asıl amaçsa yazılan bir kitabın vb. sahibinin kim olduğuyla ilgili bir uyuşmazlık çıkıp da mahkeme yoluna düşüldüğünde o eserin yaratıcısının kim olduğunu ispat edebilmek. Eseri ilk elinde bulunduranın siz olduğunuzu ispat edebildiğinizde kefenin ağırlığı büyük oranda sizden yana basacaktır. Ama bunun da mahkemelerin kararlarını nihai olarak etkileyen kesin bir delil olmadığını belirtelim. Ama maalesef elde bundan daha iyi bir yöntem mevcut değil.

Son bir şey; ben bugüne kadar bir kitap, herhangi bir yayınevine gönderildikten sonra kitabı bir başkasının (sözgelimi bir editörün) sahiplenip çaldığını duymadım, bilmiyorum. Edebiyat dünyasındaki hırsızlama tartışmaları sanırım daha çok basılı bir eserdeki bir konudan, bir bölümden intihal biçiminde ortaya çıkıyor. Falanca yazar filancanın yazdığı konuyu almış, öteki yazar bir başka kitaptaki bölümü aynen araklamış vb. E böyle bir şey için de siz kitabınızı yayımlatmadan önce noterden tasdik ettirseniz ne fayda!